Co nazywamy pojezierzem i czym wyróżniają się te obszary?

Pojezierze to obszar wyróżniający się licznymi jeziorami, pagórkowatym ukształtowaniem oraz śladami działalności lodowca. Te regiony mają charakterystyczną rzeźbę terenu i niezwykle bogatą przyrodę, co czyni je unikalnymi na mapie Polski. W artykule przedstawione zostanie, czym dokładnie określamy pojezierza i jakie cechy sprawiają, że są one wyjątkowe pod względem krajobrazowym, przyrodniczym i gospodarczym.

Czym jest pojezierze?

Pojezierzem nazywa się region młodoglacjalny, powstały pod wpływem działalności lądolodu plejstoceńskiego. Podczas cofania się lodowca, na tym obszarze osadzały się różnorodne materiały: gliny, piaski oraz głazy narzutowe. Ich obecność wpłynęła na powstanie zróżnicowanego krajobrazu, który obecnie przykuwa uwagę bogactwem form terenu i liczbą jezior.

Najbardziej rozpoznawalną cechą pojezierzy jest mnogość jezior polodowcowych. Tereny te obfitują w rozmaite typy zbiorników wodnych, w tym jeziora rynnowe, mające wydłużony i wąski kształt, oraz jeziora morenowe, zazwyczaj otoczone wzgórzami. Samo pochodzenie tych jezior i ich rozmieszczenie jest nierozerwalnie związane z procesami geologicznymi okresu ostatniego zlodowacenia.

Młodoglacjalna rzeźba i komponenty terenu pojezierzy

Pojezierza wyróżniają się świeżo ukształtowaną, młodoglacjalną rzeźbą, w której dominują rozmaite formy geologiczne. Na tych terenach występują:

• Wzgórza morenowe – tworzą pagórkowaty krajobraz i są pozostałością po czołach lodowca.
• Drumliny – wzgórza o opływowych kształtach, układające się szeregowo zgodnie z kierunkiem ruchu lądolodu.
• Ozy – smukłe, wąskie wały, utworzone z piasku i żwiru przez wody roztopowe płynące pod lądolodem.
• Kemy – pagórki o nieregularnych kształtach, powstałe na skutek nagromadzenia materiału lodowcowego.
• Sandry – rozległe, płaskie równiny pokryte osadami wodnolodowcowymi.
• Oczka polodowcowe – niewielkie zagłębienia wypełnione wodą, będące pozostałością po topniejących bryłach martwego lodu.

Taka różnorodność form ukształtowania terenu powoduje, że pojezierza są wyjątkowo malownicze i atrakcyjne krajobrazowo. Istnienie tego bogactwa przyrodniczo-geologicznego zależy bezpośrednio od przeszłych procesów lodowcowych.

Charakterystyka najważniejszych pojezierzy w Polsce

W Polsce do najważniejszych obszarów pojeziernych należy Pojezierze Mazurskie, Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Wielkopolskie. Każde z nich ma odmienną specyfikę liczby i wielkości jezior oraz ukształtowania terenu:

• Pojezierze Mazurskie charakteryzuje się obecnością około 3 000 jezior, wśród których dominują większe akweny oraz lasy, wzgórza i doliny rzeczne jako integralna część krajobrazu.
• Pojezierze Pomorskie obejmuje około 5 000 mniejszych jezior, a jego rzeźba jest silnie urozmaicona, z zachowanymi formami młodoglacjalnymi.
• Pojezierze Wielkopolskie wyróżnia się najskromniejszą liczbą zbiorników wodnych, które są zwykle niewielkie, lecz nadal wpisują się w specyfikę polskiego krajobrazu pojeziernego.

W regionach tych widoczne są także głazy narzutowe, a także liczne torfowiska – pozostałość po dawnych, zarośniętych jeziorach. Obecność tych zjawisk wpływa na bioróżnorodność, odnawia szaty roślinne i tworzy oryginalny mikroklimat.

Znaczenie i funkcje pojezierzy

Pojezierza pełnią wiele istotnych funkcji. Przede wszystkim mają duże znaczenie gospodarcze – prowadzi się tu rolnictwo oraz rybołówstwo, wykorzystując zasoby wodne i urodzajność gleb. Oprócz tego są bardzo ważnym obszarem wypoczynkowym i turystycznym. Możliwość uprawiania sportów wodnych, dostępność tras rowerowych i pieszych oraz piękne krajobrazy przyciągają co roku rzesze odwiedzających. Dzięki temu regiony pojezierne stały się jednym z najważniejszych miejsc rekreacyjnych w Polsce.

Znaczenie hydrologiczne jest nie do przecenienia – przez pojezierza przepływają liczne rzeki, m.in. Warta i Noteć, co kształtuje lokalną gospodarkę wodną. Zasoby wodne tych terenów wpływają zarówno na środowisko przyrodnicze, jak i rozwój różnych form działalności człowieka.

Przyroda i bioróżnorodność pojezierzy

Regiony te wyróżniają się bogactwem przyrody – obecne są liczne torfowiska będące dawnymi jeziorami zarosłymi roślinnością torfową. Pozostałością po działalności lodowca są również różnego rodzaju lasy, wrzosowiska, tereny bagienne oraz liczne siedliska dla zwierząt wodnych i ptaków. Ukształtowanie terenu ogranicza ingerencję człowieka, co pozwala zachować wysoki stopień naturalności środowiska.

Dzięki tym cechom pojezierza tworzą unikalne warunki dla rozwoju ecosytemów wodnych, torfowych i leśnych, wspierających dużą różnorodność flory oraz fauny.

Kultura i tożsamość regionalna pojezierzy

Specyfika środowiska pojezierzy znajduje odbicie także w kulturze zamieszkującej je ludności. W regionach tych często rozwijają się społeczności o silnie zakorzenionej tożsamości, czerpiące z ukształtowania terenu i zasobów przyrodniczych. Charakterystyczny jest rozwój lokalnych tradycji, zwyczajów i języka, szczególnie tam, gdzie mieszkańcy od pokoleń osiedlali się nad jeziorami i w lasach. Odmienność ta przejawia się w sztuce, rzemiośle oraz codziennych zwyczajach, stanowiąc ważny element bogactwa kulturowego Polski.

Podsumowanie – cechy wyróżniające pojezierza

Pojezierze to teren ukształtowany przez lądolód plejstoceński, z wyraźną młodoglacjalną rzeźbą, licznie występującymi jeziorami, pagórkami morenowymi, drumlinami i torfowiskami. Regiony te wyróżniają się nie tylko walorami przyrodniczymi, ale również gospodarczo-turystycznymi oraz bogatą tradycją kulturową zamieszkujących je społeczności. Pojezierza są jednym z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych krajobrazów Polski, łączącym naturalne piękno, funkcjonalność gospodarczą oraz historyczną głębię.